Streszczenie:

Sprawozdanie z sympozjum które odbyto się 18.05.2007 w Warszawie-Międzylesiu, pod patronatem naukowym Instytutu „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka” oraz Komisji Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauk o Żywieniu Człowieka PAN. Spotkanie zgromadziło około 250 uczestników pediatrów i żywieniowców, a przewodniczyli mu: prof. dr hab. Jerzy Socha oraz prof. dr hab. Hanna Kunachowicz

Wygłoszono pięć wykładów:

• dr hab. n. med. Mieczysław Litwin: „Woda jako uniwersalny rozpuszczalnik”
• dr n. med. W. Respondek, dr inż. I. Traczyk: „Wody mineralne, jako źródło składników mineralnych w diecie”
• mgr inż. J. Neuhoff-Murawska, dr hab. n. med. R Socha, prof. dr hab. n. med. J. Socha: „Soki: korzyści i zagrożenia w żywieniu dzieci i młodzieży”
• dr n. med. L. Szponar, mgr M. Ołtarzewski: „Mleko i napoje fermentowane, ich rola w żywieniu dzieci i młodzieży”
• prof. dr hab. M. Jarosz, mgr E. Rychlik: „Napoje słodzone i ich związek z powstawaniem chorób dietozależnych”.

Treść wykładów w pełnej wersji została opublikowana w „Standardach Medycznych” nr 1/2007. Do „Dyskusji Okrągłego Stołu” mającej na celu opracowanie stanowiska ekspertów w zakresie spożycia różnych płynów przez młodzież i dzieci zostali zaproszeni wszyscy uczestnicy spotkania.

Problemy poruszane przez uczestników:

Sebastian Lampa:

• Czy wody niskozmineralizowane mogą oddziaływać negatywnie na zawartość mikroelementów we krwi?

dr inż. Rafał Bray, Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska:

• Jakie znaczenie dla zdrowia człowieka ma dwutlenek węgla zawarty w wodach mineralnych gazowanych?
• Czy słodziki, np. aspartam dodawane do napojów wykazują szkodliwe działanie na organizm człowieka?

dr Magda Przepiórka:

• Istnieją pewne kontrowersje dotyczące niektórych środków słodzących, w tym aspartamu i jego potencjalnego wpływu na rozwój chorób nowotworowych. Czy istnieją dostateczne dowody, aby zalecać ograniczanie spożycia napojów z dodatkiem tych substancji i czy należy dążyć do wprowadzenia zakazu ich stosowania?

mgr inż. Iwonna Niegowska:

• Czy wysoka zawartość kwasów tłuszczowych trans odnosi się do wszystkich margaryn obecnych na polskim rynku?
• O jakiej wielkości porcji mleka i porcji margaryny mówi porównanie odnoszące się do zawartości kwasów tłuszczowych trans?

Dr n. med. Lucjan Szponar postulował, aby wodę traktować jako składnik pokarmowy, a nie jedynie rozpuszczalnik ważnych dla życia substancji, mając na uwadze fakt, iż jest ona podstawowym składnikiem organizmu człowieka.

Prof. dr hab. Wojciech Cichy zabrał głos w sprawie mlecznych napojów fermentowanych, o niskiej zawartości tłuszczu, niskiej technologicznie możliwej zawartości cukru, które winny stać się codziennym składnikiem posiłków spożywanych w szkole, bez względu na sytuację społeczną i ekonomiczną dziecka, jako integralną część polityki wyrównywania różnic w prozdrowotnej polityce eliminowania nierówności w zdrowiu. Dodatkowo postulował, iż względna wysoka częstość występowania w populacji dzieci i młodzieży w Polsce nadwrażliwości na składniki mleka krowiego i związana z tym możliwość ujawnienia się alergii lub nietolerancji laktozy uzasadnia celowość opracowania i wdrożenia strategii zastępowania mleka krowiego odpowiednim asortymentem innych rodzajów mleka, np. mlekiem niskolaktozowym i jego przetworami.

Prof. dr hab. Hanna Kunachowicz zwróciła uwagę, iż obok soków, na rekomendacje spożycia przez dzieci i młodzież, ze względu na wysoką wartość odżywczą zasługują również nektary, będące napojami przecierowymi.

W kwestii niepokoju o jakość mikrobiologiczną soków jednodniowych Pani Profesor przypomniała, iż za bezpieczeństwo mikrobiologiczne produktu odpowiada producent, który ma obowiązek przeprowadzenia procesu technologicznego w sposób uniemożliwiający rozwój niepożądanej flory mikrobiologicznej produktu.

Prof. dr hab. Hanna Kunachowicz zwróciła również uwagę, iż działanie fizjologiczne cukrów prostych stosowanych w celu dosłodzenia soku jest takie samo, jak w przypadku naturalnie występujących w owocach cukrów, stąd, jej zdaniem, istotna jest całkowita zawartość cukrów prostych. Wiele gatunków owoców rosnących w naszej strefie klimatycznej charakteryzuje się smakiem kwaśnym, brak dostodzenia soku z takich owoców nie pozwoli producentom na uzyskanie smaku akceptowalnego przez konsumenta.

Mgr Tadeusz Wojtaszek zwrócił uwagę, iż opinia dotycząca obecności dwutlenku węgla, którym nasycane są wody gazowane i jego negatywnego wpływu na stan zmineralizowania kośćca nie jest słuszna i wypływa z niewłaściwej interpretacji badań amerykańskich. Dotyczyły one bowiem wpływu na gospodarkę wapniowo-fosforanową napojów typu cola, zawierających kwas ortofosforowy, a nie innych napojów gazowanych, nasycanych dwutlenkiem węgla.

Propozycje rekomendacji spożycia wód mineralnych

1. Nie każda woda butelkowana jest wodą mineralną. O rodzaju wody informuje jej etykieta (np. źródlana, mineralna).
2. Wody mineralne służą do picia, a nie do gotowania - nie powinny być wykorzystywane do przyrządzania posiłków.
3. Dla dzieci do 6 miesiąca życia najlepsza jest woda źródlana. Dzieci od 6 miesiąca życia mogą pić wodę mineralną.
4. Wybierając wodę dla dzieci należy skonsultować się z pediatrą.
5. Wody mineralne mogą stanowić istotne źródło wapnia i magnezu. Przy czym optymalny stosunek zawartości wapnia do magnezu powinien wynosić 2:1.
6. Przy występowaniu alergii pokarmowej na białka mleka krowiego, gdy nie możemy dzieciom podawać produktów mlecznych - wypicie 1 litra wody w przypadku niektórych wód może zapewnić pokrycie blisko 60% zapotrzebowania na wapń.
7. Picie wód chlorkowo-sodowych podczas intensywnego wysiłku fizycznego i w dni upalne, kiedy następuje intensywne wydzielanie soli z potem z organizmu - pozwala na uzupełnienie ubytków tych składników mineralnych i wpływa pozytywnie na samopoczucie i wydolność organizmu.
8. Kupując wodę mineralną należy kierować się przede wszystkim ilością poszczególnych składników mineralnych w niej zawartych i dobierać ją do indywidualnych potrzeb. Dlatego należy dokładnie czytać informacje na etykiecie.

Propozycja rekomendacji spożywania soków i nektarów przez dzieci i młodzież

1. Soki nie powinny być wprowadzane do diety niemowląt karmionych piersią wcześniej, niż w 6 miesiącu życia, a karmionych sztucznie po ukończeniu 4 miesiąca życia.
2. Preferowanymi, w diecie dzieci i młodzieży powinny być soki przecierowe oraz nektary.
3. Soki nie zaliczane do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia nie powinny być elementem diety niemowląt i dzieci do lat trzech.
4. Niemowlęta nie powinny pić soków z butelek ze smoczkiem oraz kubeczków z przykrywkami.
5. Niemowlętom nie powinno się podawać soków w nocy.
6. Ilość soków wypijanych w ciągu dnia przez dzieci i młodzież powinna być limitowana. Niemowlęta nie powinny wypijać więcej, niż 150 ml soku/d.
7. Soki przeznaczone do spożycia przez dzieci i młodzież nie powinny zawierać dodatku cukru. Cukier powinien być dodawany do soku jedynie w celu zniwelowania smaku kwaśnego. Maksymalna zawartość węglowodanów oraz ilość cukru dodanego w przeliczeniu na jego suchą masę w produkcie gotowym do spożycia winna być ograniczana.
8. Producent powinien zamieszczać na opakowaniu informację o zawartości węglowodanów ogółem, ale również, zgodnie z obowiązkiem nałożonym na niego w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 listopada 2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych, o maksymalnej ilości cukru dodanego do produktu, w przeliczeniu na jego suchą masę. Zgodnie z cytowanym Rozporządzeniem, w oznakowaniu soku, do którego dodano cukier jego nazwę należy uzupełnić określeniem „słodzony” albo „z dodatkiem cukru“.
9. W przypadku znakowania soków bez dodatku cukru, zgodnie z wytycznymi Rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 z dnia 20.12.2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności, zawarte w załączniki do ww. Rozporządzenia, na etykiecie powinna znaleźć się informacja: „ZAWIERA NATURALNIE WYSTĘPUJĄCE CUKRY”.
10. W przypadkach:  zaburzenia odżywiania: niedożywienia bądź nadwagi/otyłości, zaburzeń w czynnościach przewodu pokarmowego: przewlekłej biegunce, nadmiernej ilości oddawanych gazów, bólów brzucha, próchnicy zębów
11. Zarówno dzieci, jak i młodzież powinny spożywać wyłącznie soki poddane procesowi pasteryzacji, z wyjątkiem soków świeżo wyciskanych, przeznaczonych do natychmiastowej konsumpcji.
12. Dzieci i młodzież powinny być zachęcane do spożywania owoców, w miejsce soków.
13. Pediatrzy powinni dyskutować na temat różnic w wartości odżywczej soków, nektarów, innych napojów i owoców.
14. Pediatrzy i dietetycy powinni informować rodziców w zakresie właściwych proporcji spożycia soków, nektarów i innych płynów przez niemowlęta, dzieci i młodzież.

Propozycje rekomendacji spożywania przez dzieci i młodzież mleka i mlecznych napojów fermentowanych

1. Mleko oraz jego przetwory powinny być codziennie spożywane przez dzieci i młodzież.
2. Niezbędne jest podjęcie, w prozdrowotnej, międzysektorowej polityce edukacyjnej, społecznej, wyżywienia i opieki zdrowotnej całego zbioru niezbędnych działań, celem zahamowania zaobserwowanego na przestrzeni lat 2000-2005 spadku dostępności i spożycia mleka i jego przetworów, przy jego niskim dotychczasowym spożyciu.
3. Mleczne napoje fermentowane o niskiej zawartości tłuszczu, niskiej technologicznie możliwej zawartości cukru, winny stać się codziennym składnikiem posiłków spożywanych w szkole, bez względu na sytuację społeczną i ekonomiczną dziecka, jako integralną część polityki wyrównywania różnic w prozdrowotnej polityce eliminowania nierówności w zdrowiu.
4. Zalecana przez Instytut Żywności i Żywienia dzienna ilość mleka oraz mlecznych napojów fermentowanych dla chłopców i dziewcząt w wieku 1-18 lat, wynosząca ok. 550 g/os/dzień, z uwzględnieniem naturalnego zróżnicowania zależnego od wieku i płci, winna być przyjęta jako wartość docelowa w prozdrowotnej polityce wyżywienia tej populacji.
5. Względnie wysoka częstość występowania w populacji dzieci i młodzieży w Polsce nadwrażliwości na składniki mleka krowiego i związana z tym możliwość ujawnienia się alergii lub nietolerancji laktozy uzasadnia celowość opracowania i wdrożenia strategii zastępowania mleka krowiego odpowiednim asortymentem innych rodzajów mleka (np. mlekiem niskolaktozowym) i jego przetworów.

Propozycje rekomendacji spożycia napojów słodzonych przez dzieci i młodzież

1. Napoje słodzone nie są zalecane w żywieniu dzieci i młodzieży.
2. Należy dążyć do ograniczenia ilości i częstości spożycia napojów słodzonych przez dzieci i młodzież, zwłaszcza przez osoby powyżej 13. roku życia, które spożywają tych napojów najwięcej.
3. Napoje słodzone nie powinny być podawane niemowlętom i dzieciom do 3. roku życia.
4. Dzieci i młodzież z nadwagą i otyłością powinny wyłączyć napoje słodzone ze swojej diety. Również w przypadku próchnicy zębów należy unikać spożywania tych napojów. Osoby z alergią i nietolerancją pokarmową powinny wyeliminować ze swojej diety napoje, w których znajdują się substancje powodujące alergię bądź nietolerancję.
5. Dzieci i młodzież z zaburzeniami czynności przewodu pokarmowego nie powinny pić napojów gazowanych.Dzieci i młodzież nie powinny mieć możliwości zakupu napojów słodzonych na terenie szkoły: w sklepikach szkolnych lub automatach wendingowych.
6. Ważne jest prowadzenie działań edukacyjnych na temat znaczenia napojów słodzonych w powstawaniu chorób dietozależnych, skierowanych do dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców i młodzieży.

W podsumowaniu podkreślono znaczenie zachowania proporcji ilościowych w spożywaniu różnego rodzaju płynów, zgodnie z ich znaczeniem fizjologicznym i zapotrzebowaniem organizmu dziecka wynikającym z jego rozwoju ontogenetycznego. Dzieci i młodzież powinny, w pierwszej kolejności pić mleko i napoje fermentowane, w dalszej wody mineralne, soki i sporadycznie napoje słodzone.

Zwrócono się do Pani Profesor Anny Dobrzańskiej, specjalisty krajowego ds. pediatrii o powołanie Komisji Ekspertów, celem sporządzenia zaleceń dotyczących spożycia różnego rodzaju płynów przez dzieci i młodzież.